اضطراب در دوران مدرسه
اضطراب کودکان در دوران مدرسه از عوامل بسیاری نشأت میگیرد که یکی از این عوامل ریشه در نحوه برخورد والدین در دوران کودکی و پیش از دبستان دارد. والدین سخت گیر، مضطرب، افسرده و مشکلدار اغلب کودکانی را پرورش میدهند که شخصیت وسواسی و مضطرب دارند و قطعا در آینده تمامی این اختلالات رفتاری را وارد زندگی اجتماعی و زناشویی خود میکنند. در این نوشتار به بررسی اضطراب دوران مدرسه پرداخته ایم.از آنجا که اضطراب ریشه بسیاری از بیماری های روانی در افراد است، آشنایی با علل ایجادکننده آن و پیشگیری از بروز رفتارهای زمینهساز آن از سوی والدین بسیار حائز اهمیت است. روان شناسان راهکارهای موثری را در این خصوص مطرح کردهاند؛ دکتر میر آخورلی روان شناس تربیتی به بیان این راهکارها میپردازد.
اضطراب جدایی از والدین در مدرسه
در دوران مدرسه مجموعه ای از ترس ها برای کودک ایجاد میشود. اولین ترس، ترس از محیط مدرسه است. ترس از مدرسه به عناوین مختلف بروز میکند که یکی از آنها ترس از معلم است. البته این ترس در دوران مهد هم به وجود میآید. گاهی اوقات کودکان قادر به برقراری رابطه عاظفی با معلم خود نیستند و احساس میکنند از جانب معلم با آسیب مواجه خواهند شد و یا معلم آنها را دوست ندارد.
همین عامل باعث ایجاد حس اضطراب در آنها نسبت به محیط مدرسه میشود. این مسأله برمیگردد به اضطراب جدایی دوران کودکی پیش از مدرسه که اغلب درسنین 6 ماهگی به بعد آغاز میشود. اگر در این دوران والدین رفتار مناسبی با کودک داشته باشند، این اضطراب به خوبی پشت سر گذاشته میشود و در دوران مدرسه کمتر دچار اضطراب جدایی از والدین برای رفتن به مدرسه میشود.
اگر غیر این مسأله اتفاق افتاده باشد و کودک در این دوران تحت تأثیر رفتار نادرستی از جانب والدین باشد و این اضطراب را از همان دوران به همراه داشته باشد، زمانی که به مهد و مدرسه میرود، این اضطراب باز به سراغ او میآید. اضطراب برای همه کودکان یکسان نیست و برخی از آنها زود با این مسأله کنار میآیند و برخی دیگر خیر. این مسأله کاملا به دوران کودکی فرد بازمیگردد.
راهکار مناسب در برخورد با کودکی که دچار اضطراب جدایی است و به مهد نمیرود این است که والدین با مراجعه به روان شناس رفتارهایی را فرا بگیرند که بتوانند بدون ایجاد ترس در کودک او را به مدرسه بفرستند. به زور فرستادن کودک به مدرسه اضطراب او را بیشتر میکند. اینکه گمان شود که کودک پس از گریه بالاخره آرام خواهد شد، تفکر صحیحی نیست بلکه ما تنها به ظاهر شاهد آرام شدن کودک هستیم در حالی که او اضطراب خود را تجربه کرده است. متصدیان مهد و مدرسه اغلب توصیه میکنند که کودک را در این حالت رها کنید تا آرام شود در حالی که این اقدام روش درستی نیست.
روانشناسان ضمن بیان نقش موثر ارتباط کودک با مادر در سنین زیر دوسال در کاهش اضطراب بزرگسالی اعتقاد دارند در این دوران مادر بهتر است ارتباط نزدیکی با کودک برقرار کند. توصیه روان شناساناین است که اگر امکان گرفتن مرخصی برای مادران شاغل در این دوران وجود دارد این کار حتما صورت بگیرد. دو سال اول زندگی بیشترین نیاز کودک به مادر است.
این مسأله در حفظ آرامش و جلوگیری از اضطراب بسیار با اهمیت است و نشان دهنده وابستگی کودک نیست. اضطراب جدایی معمولا از 6 ماهگی آغاز و تا یک سال و نیمگی به اوج خود میرسد . بعد از این سنین کمرنگ شده و نهایتا تا 3 سالگی رفع میشود. ما باید متوجه باشیم که کودک ما در چه سنی قرار دارد. اگر بین یک تا یک سالگی است دراوج وابستگی قرار دارد و ایرادی وجود ندارد.
راهکارهای ارتباطی با اضطراب کودک
البته راهکارهایی برای راحتی مادر وجود دارد زیرا به هر حال چسبیدن زیاد کودک به مادر باعث آزار او میشود. البته این مشکل در کودک طبیعی است و او در حال گذران اضطراب جدایی این دوران است. به طور مثال استفاده از عروسک و اسباب بازی که کودک آن را دوست دارد و بازی مادر و کودک با این اسباب بازی بسیار کمک کننده است.
برای کودک عروسکی که مادر به همراه او با آن بازی کرده است جایگزین عدم حضور موقتی او میشود و به او آرامش میدهد و زمانی که او قصد انجام کاری را دارد بهتر است با کودک و اسباب بازی مورد علاقه بازی کرده و سپس به آرامی کودک و اسباب بازی را رها کند. قرار دادن کودک در محیطی که قادر به دیدن مادر باشد به دلیل عدم شناخت و حافظه تکمیل نیافته کودک ضرورت دارد. این احساس که کودک بپذیرد نبود موقتی مادر دلیل برای نبود همیشگی او نیست در وجود او هنوز شکل نگرفته است. این مسأله همان پایداری شیء است که پیاژه آن را بیان کرده است.
کمالگرایی والدین زمینهساز اضطراب دوران مدرسه
روانشناسان با اعتقاد به نقش مهم کمالگرایی والدین در بروز رفتارهای اضطرابگونه در کودکان عوامل دیگری را نیز بی تاثیر نمی دانند. فشار بیش از حد آوردن برای کسب موفقیت دوران مدرسه و اینکه کودک نباید در هیچ درسی نمره پایین بیاورد، زمینهساز اضطراب در او است. این والدین تمایل دارند کودک در تمام درس ها موفق باشد و به همین دلیل موجب اضطراب در او میشوند. اغلب والدین از این نکته غافل هستند که کودک باید اشتباه کند تا بیاموزد. این والدین برای تصحیح رفتار غلط خود ابتدا باید در درمان شخصیت کمال طلبانه خود کوشا باشند. یکی دیگر از عوامل ایجادکننده اضطراب دوران مدرسه ناشی از مشکل دوستیابی کودک در مدرسه است. عدم برقراری رابطه با همکلاسیها برمیگردد به فراگیری رابطه اجتماعی در گذشته کودک که می توان با بازی درمانی و نمایش درمانی این امر را به کودک آموزش داد.